حصبه (نامهای دیگر: مطبقه ، تب روده) یک است، که در اثر باکتری (انگلیسی: Salemonella Typhi) ایجاد می‌شود، از طریق آب و غذای تب بالا، اسهال، بی‌اشتهایی و سردرد بروز میکند.
میکروب حصبه در آبهای گل آلود تا یکماه و در یخ تا ۳ ماه زنده می‌ماند، در اثر گرمای ۶۰ تا ۱۰۰ درجه از میان می‌رود و بخصوص نور آفتاب به سرعت سبب انهدام میکروب می‌شود . در برابر خشکی هم تا دو ماه مقاومت دارد.
حصبه ممکن است بشکل تک گیر یا همه گیر درآید در فصل پائیز و تابستان بیشتر بصورت همه گیر در می‌آید، این همه گیری بخصوص در اجتماعات مانند سربازخانه‌ها و مدارس دیده می‌شود . این بیماری در کشور ما در تمام فصول فراوان است ولی در تابستان و پائیز بیشتر است .
در زمان جنگ که تمام این شرایط موجود است شیوع این بیماری قابل ملاحظه‌است . افراد تازه وارد که به مناطق آلوده وارد می‌شوند بیشتر از افراد بومی مبتلا می‌گردند، کم شدن ترشح معده هم در آلودگی مؤثر است زیرا اسید معده خاصیت میکروب کشی دارد.
همه‌گیرشناسی
شیوع تب تیفویید در سال ۲۰۰۶
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۷، تعداد افراد مبتلا به تب تیفویید بین ۱۶ تا ۳۳ میلیون نفر می‌باشد، و سالانه بین ۵۰۰٬۰۰۰ تا ۶۰۰٬۰۰۰ تن از این بیماری تلف می‌شوند.
انتقال این بیماری از طریق جذب غذا یا آب آلوده به مدفوع فردی بیمار یا سالم ولی ناقل صورت میگیرد. تب تیفویید در کشورهای توسعه‌یافته بسیار نادر است. شیوع آن در آسیای جنوب شرقی، آسیای مرکزی و جنوب آفریقا بیشتر است.
راه‌های سرایت بیماری
میکروب بیماری تیفوئید از راه دهان وارد دستگاه گوارش شده و از آنجا به سایر نقاط بدن می‌رسد و نشانه‌های بیماری را پدیدار می‌سازد، میکروب باسیل از راه مدفوع به خارج راه می‌یابد مدفوع و صفرا در دوران استقرار بیماری آلوده می‌باشند . گاهی در ادرار و استفراغ بیماران نیز باسیل وجود دارد . بیشتر بیماران در دوران نقاهت هم عامل انتشار میکروب بشمار می‌روند .
- سرایت مستقیم : پرستاران و مراقبان بیماران از راه دستهای خود آلوده می‌گردند . آنهائی که لگن بیمار را برمی‌دارند و یا لباس و ملحفه‌های ویرا عوض می‌کنند و در معرض آلودگی مستقیم قرار دارند . بنابراین اگر کمال نظافت بعد از تماس با مریض رعایت شود آلودگی ناچیز خواهد شد . برخی از پزشکان حصبه را بیماری دستهای کثیف نامیده‌اند .
- سرایت غیرمستقیم : آب - بهترین منبع آلودگی را تشکیل می‌دهد و این مطلب درآلودگی‌های لوله‌های آب یک محله یا یک قنات و آلوده کردن تعداد زیادی از افراد با ثبات می‌رسد، گذشته از آب، مواد غذائی، شیر و سبزیجات و نرم تنان دریایی(صدفهاو میگوو...) نیز ممکن است توسط آب آلوده گردند .
• سابقاً یخ غیربهداشتی یک عامل انتقال بیماری در ایران بشمار می‌رفت .
• آلودگی شیر، پنیر تازه توسط آب آلوده یا دستهای آلوده دیده شده‌است .
• سبزیجات، سبزیجاتی را که با کود انسانی می‌کارند احتمال آلودگی آن زیاد است .
• نرم تنان دریائی و صدفها و میگو غیره یکی از منابع آلودگی در کشورهای اروپایی محسوب می‌گردد . صدفهائی که در مسیر فاضلااب آب و رودخانه‌های کثیف قرار می‌گیرند آلوده می‌شوند .
• مگس هم عامل مهمی در پخش بیماری است .
• در آزمایشگاهها افرادی که با کشت و مطالعات این میکروبها سروکار دارند ممکن است تصادفاً آلوده گردند، پزشکان بخش‌های عفونی هم بدلایل بالا بیشتر در معرض آلودگی می‌باشند .
• پودر گوشت، تخم مرغ و سایر مواد غذائی هم ممکن است عامل سرایت بیماری باشند .
نشانه‌های ابتلا
بیماری به آرامی شروع می‌شود : تب مختصر، خستگی، سرگیجه، کوفتگی، خواب مختل، دهان تلخ و یبوست . بتدریج این علائم شدت می‌یابد، بعلاوه سردرد شدید، درد پیشانی بوجود می‌آید، درد کمر و گردن و بیحالی عارض می‌شود، شکم نفخ پیدا کرده کمی دردناک می‌شود مخصوصاً در پهلوی راست و پائین شکم درد محسوس می‌باشد یا بجای یبوست اسهال فرا می‌رسد .
طحال بزرگ می‌شود گاهی خون دماغ وجود دارد . بسیاری از بیماران در چند روز اول بیماری سرفه کرده و نشانه‌های یک برونشیت حاد را دارند . صبحها تب کم بوده و شبها بالا می‌رود تا اینکه در ظرف ۴ تا ۵ روز تب به ۴۱ درجه می‌رسد، نبض نسبت به تب کندتر می‌باشد .
۵ تا ۸ روز علائم شدت می‌یابد یعنی استقرار بیماری فرا می‌رسد بیمار در رختخواب خود بیحرکت می‌افتد و نسبت به اطرافیان بی اعتنا می‌باشد و یا اینکه در بیحالی و کوفتگی عمیقی غوطه ور می‌باشد گاهی هذیان و بی خوابی وجود دارد، بیمار اشیاء مبهمی را در هوا جستجو میکند، عطش زیاد دارد لبها و زبان خشک است، اشتها کم است نفخ شکم زیاد و در لمس پهلوی راست و پائین شکم درد وجود دارد . در حصبه سخت، اسهال آبکی وجود دارد . تب دائماً در ۴۰ درجه سانتیگراد باقی مانده، صبح و شب کمی با هم اختلاف دارد یعنی صبحها کمتر و شبها زیادتر است .
مشخصات بیماری
پس از آن که باکتری‌های وارد دستگاه گوارش شدند، دیوارهٔ روده را سوراخ می‌کنند، و آن‌گاه، توسط ماکروفاژها بلعیده می‌شوند (فاگوسیتوز). در این میان، ساختار این باکتریها جهش یافته و دربرابر آنزیم‌های ماکروفاژها مقاومت پیدا می‌کنند. به این ترتیب، این باکتریها درون ماکروفاژها باقی می‌مانند و توسط دستگاه لنفاوی درون ماکروفاژها تکثیر یافته و در (شامل غدد لنفاوی و سلول‌های طحال و کبد)، و سپس در سراسر بدن پخش می‌شوند.
دورهٔ نهفتگی آن حدود یک هفته است. روند بیماری تب تیفویید به طور معمول به ۴ دوره تقسیم می‌شود که هر کدام از آنها حدود یک هفته طول می‌کشد. در هفتهٔ اول بیماری دمای بدن فرد اندکی افزایش پیدا میکند، و او دچار سردرد، برادی کاردی، و در برخی موارد و درد شکم می‌شود. در این مدت تعداد گلبول‌های سفید خون وی کاهش می‌یابند. سپتیسمی (ورود باکتری به خون) در این مرحله رخ می‌دهد.
ظاهرشدن کهیرهایی قرمزرنگ بر روی قفسهٔ سینه و شکم یکی از علایم تب تیفویید می‌باشد.
در هفتهٔ دوم بیماری، فرد دچار تبی حدود ۴۰ درجه سانتیگراد، همراه با تعرق ولی بدون افزایش تعداد نبض می‌شود. این تب می‌تواند موجب هذیان نیز شود. در برخی از بیماران (حدود یک‌سوم آنان)، کهیرهایی قرمزرنگ بر روی پوست شکم یا قفسهٔ سینه ظاهر می‌شوند. درد یا ورم شکم، اسهال (و در برخی افراد یبوست) و بزرگ شدن طحال (اسپلنومگالی) از دیگر علایم این دوره هستند.
در هفتهٔ سوم، تب هم‌چنان بالا می‌ماند، و فرد می‌تواند دچار خونریزی در روده شود. از بین بردن باکتری‌های سالمونلا تیفی موجب آزاد شدن اندوتوکسین آنها می‌شود. این ماده گاهی موجب سوراخ شدن دیواره‌های روده و خونریزی و در مواردی پری تونیت و حتی سپتی سمی شده، که موارد فوق می‌توانند مرگ‌آور باشند (احتمال آن حدود ۳۰٪ می‌باشد). خستگی و اغتشاش ذهنی از دیگر علایم این دوره می‌باشند. مواردی از کوله سیستیت، آبسه‌های متاستاتیک، و انسفالیت نیز در این فاز دیده شده اند. احتمال تب در روزهای آخر هفته قدری کاهش می‌بابد.
در مرحلهٔ چهارم، تب به آهستگی کاهش می‌یابد، و سایر علایم بیماری ناپدید می‌شوند.
عوارض حصبه
بسیار متعدد است - خونریزی روده، سوراخ شدن روده‌ها، ورم آپاندیس، ورم کیسه صفرا، یرقان، ورم غده بناگوشی عوارض دیگر از قبیل نارسائی قلبی، عارضه استخوانی، تنفسی، ادراری، پوستی، ورم بیضه، مننژیت، آماس کلیه‌ها ( پیلونفریت ) و پستانها و تورم مفصلی ملاحظه می‌شود .
تشخیص آزمایشگاهی
آزمایشهائی که از نظر تشخیص تیفوئید مورد استفاده قرار میگیرد بترتیب اهمیت عبارتند از : کشت خون، کشت ادرار و خلط، کشت مغز استخوان و آزمایشهای سرمی ( ویدال فلیکس )؛ کشت مدفوع ( در کشور ما که بیماری بومی است کشت مثبت مدفوع را باید با آزمایشات دیگر تکمیل کرد ) .
جلوگیری و درمان
تشخیص این بیماری معمولاً از طریق انجام میگیرد که آزمایش فوق در صورت وجود آنتی بادی ضد آنتی ژن‌های سطحی ( آنتی ژن O ) یا آنتی ژن‌های فلاژل ( آنتی ژن H ) مثبت می‌شود .
محیط زیست غیر بهداشتی در
جزیرهٔ موریس موجب شیوع تب تیفویید در سال ۱۹۸۰ شد.
درمان تب تیفویید پس از کنترل عوارض بیماری و پایدار شدن علائم حیاتی با استفاده از آنتی‌بیوتیک ( قبلا کلرامفنیکل و امروزه فلوئوروکوئینولون یا سفتریاکسون) صورت میگیرد. از اقداماتی که به منظور پیشگیری بیماری انجام می‌گیرند می‌توان رعایت بهداشت فردی و عمومی را نام برد. عدم آشامیدن آبهای ناسالم در مناطقی که بیماری در آن شایع است یکی دیگر از راه‌های پیشگیری می‌باشد.
به علاوه، واکسن تب تیفویید نیز در جلوگیری از ابتلا به آن مفید است.
درمان
• رژیم غذائی و الکترولیت : باید به بیماران مقادیر کافی مایع رسانده شود و برای این منظور تشویق بیماران به نوشیدن مایعات زیاد لازم است . توجه به تعادل آب و الکترولیت هنوز مهمترین و فوری‌ترین اقدام است . • درمان با آنتی بیوتیکها با توصیه پزشک که معمولاً کینولونها یا سفالکسین‌ها هستند.
پیشگیری
تیفوئید حاد بصورت همه گیر و تک گیر بروز میکند و بیشتر اوقات مسئول آنها ناقلان سالم یا بیماران می‌باشند . این بیماری مخصوص انسان است و دو نوع پیشگیری را ایجاب میکند : ۱ - پیش گیری دسته جمعی ۲ - پیش گیری انفرادی
در پیش گیری دسته جمعی می‌باید بیماران و حاملان سالم را مشخص کرده و آنها را معالجه نمود و خاستگاه سرایت را از بین برد .
در پیش گیری انفرادی باید افرادیکه در معرض آلودگی به بیماری هستند ایمنی بخشید و آنهم بوسیله واکسیناسیون امکان پذیر است . ولی باید دانست که هر دو این وسائل برای جلوگیری از تیفوئید ضرورت دارند و یکی بدون دیگری امکان پذیر نیست .
پیشگیری دسته جمعی : در پیش گیری دسته جمعی پزشک معالج و اداره بهداشت وظیفه عمده‌ای دارند : پزشک معالج باید هر چه زودتر بیماری را تشخیص داده و نوع آن را بمراکز بهداری گزارش دهد، بعلاوه در جریان ناخوشی به اطرافیان مریض طرز سرایت وگندزدائی ادرار و مدفوع را بیاموزد . همچنین ملحفه و لباس زیر و یا وسائل دیگر آلوده بیمار را بهتر است با آب ژاول و جوشاندن و بخار آب و غیره گندزدائی کنیم، بعد از بهبود بیماری می‌باید گندزدائی نهائی انجام شود . در صورت امکان بهتر است پزشک معالج خاستگاه سرایت را جستجو کند . بعلاوه مراقبت و بازرسی دقیق مواد خوراکی، صدفها، شیر، آب، مشروبات غیرالکلی و غیره، این مواد را چه از نظر تهیه و توزیع و فروش باید تحت کنترل دقیق قرار داد، تهیه آب قابل شرب و فاضلآب هم در پیشگیری بسیار مهم است . غدغن کردن کاربرد کود انسانی در سبزیکاری، از بین بردن مگس در نقاط آلوده و آموختن بهداشت عمومی بمردم ارکان پیشگیری دسته جمعی را تشکیل می‌دهد .
تبادل
لینک هوشمند
